Trafik kazalarında tazminat hesaplanması birden fazla vakit meseleler yaratıyordu. Kanun üzerinde yapışan son değişikliklerle kazazedelere yeni haklar tanındı.
Evet tekraren değiştirdiler, tekrar değişti muhtemelen yeniden değişecek.
Trafik kazalarından sonra yapılan tazmat hesaplaması ile ilgili olarak yaptığı çalışmalarla tanınan İstanbul Barosu Avukatlarından Avukat Armağan Dinlenç bahis üzerinde yapılan değişiklikleri ve uygulamaları anlatıyor.
NE OLDU
Reklama gelince makûs günlerde daima yanımızda olduğunu söyleyen ancak yıllardır elindeki genel kaidelerle daima oynayan, kanun değiştirten, içtihatları hiçe sayıp vatandaşın hakkını ödemeyen sigorta şirketlerinin son numarası, kim bilir kaçıncı kez mevzuat değiştirmek olmuştu. En son bunu, genel kaidelerde değişiklik yerine kanunla yapmıştı / yaptırmıştı.
Trafik kazalarında mevt ve yaralanma ve araç kıymet kaybı tazminatlarının hesaplanma tekniğini vatandaş aleyhine değiştiren bu yasa, nihayet Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edildi.
Yine bir yolunu bulup mevzuatı değiştirirler mi? Yıllardır bu davalara bakan bir avukat olarak aksini pek düşünemiyorum.
Değer kaybı tazminatı, takviyeden mahrum kalma tazminatı ve daima sakatlık tazminatları hesaplanırken kullanılacak kriterler, ayrıyeten kıymet kaybı hesaplama kriteri de Anayasa Mahkemesi’ nin AYM, E.2021/82, K.2022/167, 29/12/2022 kararı ile kaldırıldı, iptal edildi. Bu kriterler vatandaş aleyhineydi. Yetmiyormuş üzere kanun koyucu olmayan SEDDK’ ya da ( Sigortacılık ve Özel Emeklilik Düzenleme ve Denetleme Kurumu ) tazminat hesaplamaları ile ilgili düzenleme yapma yetkisi veriyordu. Sigorta şirketleri de buraya gidip lobi, faaliyeti yapıp ikide bir genel kurallarda kendi lehlerine düzenlemeler yaptırıyorlardı.
Karayolları Trafik Kanunu’nun 92. Unsurunda yer alan, hasar sebebiyle trafikten çekme yahut hurdaya çıkarılma süreci görmüş araçların paha kaybı tazminatı taleplerinin karşılanmayacağını hususunun iptali talebi ise kabul edilmedi.
KANUNUN ESKİ HALİ
Karayolları Trafik Kanunu
Maddi ve manevi tazminat:
Madde 90 – (Değişik: 14/4/2016-6704/3 mad.)
Zorunlu mali sorumluluk sigortası kapsamındaki tazminatlar bu Kanunda[3] (…..)[1] öngörülen adap ve temellere tabidir. (Ek cümle:9/6/2021-7327/18 mad.) Bu tazminatlardan;
a) Kıymet kaybı tazminatı, aracın; piyasa bedeli, kullanılmışlık seviyesi, hasara uğrayan modülleri ile hasar meblağı dikkate alınarak,
b) Takviyeden mahrum kalma tazminatı, ulusal doğum ve mevt istatistikleri kullanılarak hazırlanan hayat tablosu ve zarurî mali sorumluluk sigortası genel kurallarında yüzde 2’yi geçmemek üzere belirlenen iskonto oranı temel alınarak hayat anüiteleri ile genel kabul görmüş aktüerya kurallarına uygun olarak,
c) Daima sakatlık tazminatı, ulusal doğum ve mevt istatistikleri kullanılarak hazırlanan hayat tablosu, mecburî mali sorumluluk sigortası genel kurallarında yüzde 2’yi geçmemek üzere belirlenen iskonto oranı ve daima sakatlık oranı temel alınarak hayat anüiteleri ile genel kabul görmüş aktüerya kurallarına uygun olarak,
hesaplanır. Kelam konusu tazminatlar ve manevi tazminata ait olarak bu Kanunda[3] (…..)[2] düzenlenmeyen konular hakkında 11/1/2011 tarihli ve 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununun haksız fiillere ait kararları uygulanır.
(Ek fıkra:9/6/2021-7327/18 mad.) Bu hususun uygulanmasına ait yöntem ve asıllar Sigortacılık ve Özel Emeklilik Düzenleme ve Denetleme Kurumu tarafından belirlenir.
KANUNUN YENİ HALİ
Maddi ve manevi tazminat:
Madde 90 – (Değişik: 14/4/2016-6704/3 mad.)
Zorunlu mali sorumluluk sigortası kapsamındaki tazminatlar bu Kanunda[3] (…..)[1] öngörülen adap ve temellere tabidir. (Ek cümle:9/6/2021-7327/18 md.) (İptal cümle: Anayasa Mahkemesi’nin 29/12/2022 tarihli ve E.: 2021/82, K.: 2022/167 sayılı Kararı ile.) Söz konusu tazminatlar ve manevi tazminata ait olarak bu Kanunda[3] (…..)[2] düzenlenmeyen konular hakkında 11/1/2011 tarihli ve 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununun haksız fiillere ait kararları uygulanır.
(Ek fıkra:9/6/2021-7327/18 md.) (İptal fıkra: Anayasa Mahkemesi’nin 29/12/2022 tarihli ve E.: 2021/82, K.: 2022/167 sayılı Kararı ile.)
[1] Anayasa Mahkemesi’nin 17/7/2020 tarihli ve E.: 2019/40, K.: 2020/40 sayılı Kararı ile, bu unsurun birinci cümlesinde yer alan “…ve bu Kanun çerçevesinde hazırlanan genel şartlarda…” ibaresinin Anayasa’ya muhalif olduğuna ve iptaline karar verilmiştir.
[2] Anayasa Mahkemesi’nin 17/7/2020 tarihli ve E.: 2019/40, K.: 2020/40 sayılı Kararı ile, bu unsurun ikinci cümlesinde yer alan “…ve genel şartlarda…” ibaresinin Anayasa’ya ters olduğuna ve iptaline karar verilmiştir.
[3] 9/6/2021 tarihli ve 7327 sayılı Kanunun 18 inci unsuruyla, bu fıkrada yer alan “Kanun” ibaresi “Kanunda” halinde değiştirilmiş ve metne işlenmiştir.
Maddenin sadeleştirilmiş pak metni şöyledir:
Maddi ve manevi tazminat:
Madde 90 – (Değişik: 14/4/2016-6704/3 mad.)
Zorunlu mali sorumluluk sigortası kapsamındaki tazminatlar bu Kanunda öngörülen tarz ve temellere tabidir. Kelam konusu tazminatlar ve manevi tazminata ait olarak bu Kanunda düzenlenmeyen konular hakkında 11/1/2011 tarihli ve 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununun haksız fiillere ait kararları uygulanır.
ŞİMDİ NE OLACAK
Mahkemelerce verilen kararları artık vatandaşın lehine olacak. Tazminat ölçüleri, iptal kararı öncesi değerli ölçüde azaltılmıştı lakin artık ( yeni bir değişiklik olmazsa ) trafik kazasında yaralanmış, trafik kazasında ölmüş kişi yakınları ve aracı trafik kazasında hasar almış bireylerin paha kaybı tazminatları daha yüksek olacaktır. Teknik faizi uygulaması, % 2 iskonto uygulaması ( ki bu totalde çok yüksek bir tenzile sebep olmaktadır ) kaldırılmıştır. Yargıtay içtihatları neyse o biçimde tazminatlar hesaplanacaktır. Artık Yargıtay’ ın uygulaması TRH tablosu, progresif rant sistemi, kaza tarihindeki maluliyet hesap tekniği formundadır. Bu hesaplamalar Yargıtay’ a kalmış bir iştir. Yargıtay her an bu kriterleri, Sigorta şirketleri lehine değiştire de bilir. Araç paha kayıpları da gerçek piyasa datalarına nazaran hesaplanabilecektir. Yani aracınız o kaza nedeni ile piyasa da ne kadar kıymet kaybediyorsa o ölçü piyasadan yapılacak araştırma ile tespit edilecek. İşin bu kısmında sigorta şirketlerine hak veriyorum. Soyut datalar üzerinden bedel kaybı hesabı yapılması, aktüerya üzerine temellendirilmiş sigorta mantığı ile bağdaşmamakta ve sigorta sistemine çok ziyan vermektedir.
Yasa ne olursa olsun, birden fazla vakit sigortaların başlarına nazaran lobi yapıp değiştirttiği ” genel kaideler ” ne derse desin, bugüne kadar olduğu üzere bugünden sonra da hakkını bilmeyen, arayamayan vatandaşlara ve mevzuya hakim olmayan avukatlara tazminat ödememeye ya da üç kuruş tazminat vermeye devam edecekler. “Koskoca sigorta şirketi, ne verdiyse doğrudur ” mantığı ile ödemenin çok az olduğunu fark edemeyen vatandaşın hakkı, sigorta şirketine kalmaya devam edecek. Çabucak birtakım profesörler, akademisyenler, sigorta şirketleri lehine tertipli yazı yazan ve program yapan birtakım programcılar, müellifler gazeteciler vs. sigorta şirketlerine taziye yazıları yazacaklar. Primler artacak deyip vatandaşa sopa gösterecekler.
Panellerde, kongrelerde, toplantılarda ” biz geçen yıl şu kadar tazminat ödemişiz ” falan deyip bol sıfırlı sayılarla göz boyamaya çalışırlar fakat vermedikleri tazminatın ispatı, mahkemelerden aleyhlerine çıkan binlerce kararla ispatlıdır. ( 08.03.2023 )
TRAFİK KANUNU’ NUN 90. HUSUSUNU DEĞİŞTİREN ANAYASA MAHKEMESİ’ NİN MÜNASEBETİ NEYDİ
Gerekçenin özeti şudur:
Kuralın belirlenmesine ait asılları öngördüğü bir başka tazminat tipi takviyeden mahrum kalma tazminatıdır. Bu prestijle kural, dayanaktan mahrum kalma tazminatının ulusal doğum ve vefat istatistikleri kullanılarak hazırlanan hayat tablosu ve mecburî mali sorumluluk sigortası genel kaidelerinde yüzde 2’yi geçmemek üzere belirlenen iskonto oranı temel alınarak hayat anüiteleri ile genel kabul görmüş aktüerya kurallarına uygun olarak hesaplanacağını karara bağlamıştır. Takviyeden mahrum kalma tazminatı, kişinin haksız fiil sebebiyle ölmesi hâlinde ölen kişinin maddi takviyesinden yoksun kalan hak sahiplerinin bu mahrumiyet sebebiyle talep edebileceği tazminat cinsidir. Kuralda yer alan “…ulusal doğum ve mevt istatistikleri kullanılarak hazırlanan hayat tablosu…” ibaresinin tazminat hesabına temel oluşturan ziyan müddetinin belirlenmesini sağlayan bakiye ömrün ve hesap kıymetlerinin tespiti emeliyle hazırlanan tabloları söz ettiği anlaşılmaktadır. Bu istikametiyle kural, ülkenin yeni demografik yapısını temel alan ulusal doğum ve mevt istatistiklerine dayanılarak hazırlanan hayat tabloları kullanılarak bakiye ömrün ve aktüerya hesap bedellerinin belirlenmesini öngörmektedir.
Kurala nazaran mecburî mali sorumluluk sigortası genel kaidelerinde yüzde 2’yi geçmemek üzere belirlenen iskonto oranı temel alınarak hesaplama yapılmasının ise takviyenin geleceğe yönelik yıllık gelirleri dikkate alınarak hesaplanacak tazminatın peşin olarak ödenmesi sebebiyle indirim yapılmasını ve bu indirim oranına ait üst hududu tabir ettiği anlaşılmaktadır.
Kuralda yer verilen hayat anüiteleri kavramı ise dayanağın yıllara nazaran irat olarak elde edeceği gelirlerin peşin olarak toplu ödenmesi hâlinde ödenecek tazminatın takviyenin ve takviyeden mahrum kalanların yaşı, cinsiyeti ve yıllara nazaran hayat olasılıkları dikkate alınarak hesaplanmasına ait formülleri söz etmektedir. Hayat anüitelerinin fonksiyonu takviyenin yaşı gözönünde bulundurularak belirlenen beklenen hayat mühleti kapsamında elde edilmesi mümkün gelirin ve dayanağın mümkün ömür mühleti içinde takviyeden mahrum kalanlara dayanak sağlayacağı müddetin gözetilmesi suretiyle yıllık ömür olasılıklarına ve iskonto oranlarına nazaran tazminatın hesaplanmasını sağlamaktır. Bu prestijle, kural dayanaktan mahrum kalma tazminatının genel kabul görmüş aktüerya kurallarına, diğer bir sözle sigorta risklerine ve aktüerya bilimine dayanan hesaplama metotlarına uygun hesaplanmasını öngörmektedir.
Öte yandan kural, kişinin trafik kazasında vücut gücü kaybına uğraması hâlinde zarurî mali sorumluluk sigortası kapsamındaki daima sakatlık tazminatının hesaplanmasına ait temelleri da düzenlemektedir. Bu prestijle kuralla daima sakatlık tazminatının ulusal doğum ve mevt istatistikleri kullanılarak hazırlanan hayat tablosu, zarurî mali sorumluluk sigortası genel koşullarında yüzde 2’yi geçmemek üzere belirlenen iskonto oranı ve daima sakatlık oranı temel alınarak hayat ünüiteleri ile genel kabul görmüş aktüerya kurallarına uygun olarak hesaplanacağı karara bağlanmıştır.
Sürekli sakatlık tazminatı, haksız fiil sebebiyle vücut gücü kaybına uğrayan kişinin bu vücut gücü kaybı sebebiyle hayatı boyunca harcayacağı fazladan efor sebebiyle talep edebileceği tazminat cinsidir. Daima sakatlık oranı ise kişinin uğradığı vücut gücü kaybını belirleyen orandır.
Anılan hususun birinci fıkrasının üçüncü cümlesinde ise kelam konusu tazminatlar ve manevi tazminata ait olarak bu Kanun’da düzenlenmeyen konular hakkında 11/1/2011 tarihli ve 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun haksız fiillere ait kararlarının uygulanacağı karara bağlanmıştır. Bu prestijle kanun koyucunun motorlu taşıt işletilmesi sebebiyle üçüncü bireylere verilen ziyandan ötürü işletenin hukuksal sorumluluğu kapsamındaki tazminat borcunun, haksız fiilden doğan sorumluluk niteliği taşıdığını gözettiği anlaşılmaktadır.
Maddenin birinci hâlinde “Maddî tazminatın biçimi ve kapsamı ile manevî tazminat hususlarında Borçlar Kanununun haksız fiillere ait kararları uygulanır.” denilmek suretiyle zarurî mali sorumluluk kapsamında sigorta şirketi tarafından ödenecek tazminatların kapsamının hâlihazırdaki 6098 sayılı Kanun’a nazaran belirleneceği karara bağlanmıştı. Bu prestijle anılan unsur metninin yürürlükte olduğu periyotta, motorlu taşıt işletilmesi sebebiyle ziyan meydana gelmesi hâlinde motorlu taşıtı işletenin, şoförün, mümkün başka sorumluların ve zarurî mali sorumluluk sigortası kontratı yeterince bu ziyandan ötürü sorumlu olan sigorta şirketinin tamamının tazminat borçlarının kapsamı hâlihazırdaki 6098 sayılı Kanun’un haksız fiilden doğan sorumluluğu düzenleyen kararlarına nazaran belirlenmekteydi.
Motorlu taşıtın işletilmesi sebebiyle üçüncü şahısların kıymet kaybı, takviyeden mahrum kalma ve/veya daima sakatlık ziyanına uğraması hâlinde işletenin ve kazadan ötürü muhtemel sorumlu öteki bireylerin tazminat borçlarının kapsamı 6098 sayılı Kanun’a nazaran belirlenmektedir. Uğranılan zararın gerçek fiyatının ne olduğu anılan Kanun kapsamında açılan davalara ait yargı kararlarıyla şekillenmiştir. İşletenin tazminat borcunun ödenmesini teminat altına almak maksadıyla zarurî kılınan mali sorumluluk sigortası uyarınca mukavele yapılmış olan sigorta şirketinin tazminat borcunun kapsamı ise dava konusu kurallara nazaran belirlenmektedir. Öteki bir sözle haksız fiil niteliğindeki trafik kazasından doğan kelam konusu ziyanların tazmininden ötürü sorumlu olan şahısların tazminat sorumluluklarının hesaplanması farklı kurallara tabi kılınmaktadır. Bu da ziyan görenin gerçek ziyanının karşılanamaması riskini ortaya çıkarmaktadır.
Bu çerçevede işleten ve muhtemel başka sorumluların 6098 sayılı Kanun’a nazaran hesaplanan tazminat borçlarının kapsamı ile sigorta şirketinin dava konusu kurallara nazaran hesaplanan tazminat borcunun kapsamı farklılaşabilecektir.
6098 sayılı Kanun’a nazaran hesaplanan kıymet kaybı, takviyeden mahrum kalma ve daima sakatlık tazminatlarının dava konusu kurallara nazaran hesaplanan kıymet kaybı, dayanaktan mahrum kalma ve daima sakatlık tazminatlarından yüksek bir ölçüye tekabül etmesi hâlinde üçüncü kişinin ziyanının, bu ziyanı teminat altına alması için öngörülmüş olan zarurî mali sorumluluk sigortası kapsamında karşılanamaması kelam konusu olabilecektir. Bu durumun ziyan gören kişi aleyhine sonuç doğuracağı ve karayolu mecburî trafik sigortasının öngörülmesinin temelinde yatan mağdurun gerçek ziyanının karşılanması gayesiyle bağdaşmayacağı açıktır.
Açıklanan nedenlerle kural, Anayasa’nın 5., 17. ve 35. hususlarına alışılmamıştır. İptali gerekir.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı