Avrupa Birliği tarafından 2022 yılında 311’i pestisit (tarım zehiri) kalıntısı olmak üzere Türkiye kaynaklı 518 bildirim yapıldı. Son iki yılda rekor düzeye ulaşan bildirim sayısı insan sıhhatini tehlikeye atan tarım zehiri kullanımının iç pazarda da artmış olabileceği istikametinde kaygı yaratıyor.
AB Kurulu, besin ve yemlerde yapılan denetimler sırasında tespit edilen besin güvenliği risklerini, Gıda ve Yemler İçin Süratli Alarm Sistemi (RASFF) portalı üzerinden herkesin erişimine açık olacak halde bildiriyor. Alarm ve Dayanışma Ağı (ACN) bildirimlerin de dahil olduğu yıllık raporlar yayınlanıyor. 2022 yılına ilişkin rapor şimdi yayınlanmadı lakin portal üzerinden yapılan bildirimlere nazaran Türkiye kaynaklı tarım zehiri bildirimlerinin sayısı 311’i pestisit olmak üzere toplam 518.
Türkiye kaynaklı bildirimlerin sayısının 2022 yılında 2021’e nazaran azaldığı görülse de bu azalma umut vaadetmekten çok uzakta. 2018’de 113, 2019’da 98, 2020’de 194 parti eserde limitlerin üzerinde tarım zehiri bildirimi yapılırken bu sayı 2021’de 613’e, 2022’de ise 518’e kadar yükseliyor.
2022’de pestisit bildirimi yapılan meyve ve sebzeler ortasında en çok biber, limon, greyfurt, mandalina, portakal olmak üzere üzüm, asma yaprağı, patlıcan, kabak, domates, karpuz ve armut bulunuyor.
Son 2 yılda yapılan bildirimlerin yarısından fazlası pestisitlerden kaynaklanıyor. 2022 yılında bildirim yapılan eserlerdeki pestisitler ortasında Klorpirifos, Acetamiprid, Buprofezin, Prochloraz, Formetanate, İmazalil, Fenbutatin Oxide, Deltamethrin, Taufluvalinate, Flonicamid, Diafenhiuron üzere etken hususlar bulunuyor. 2019’da EFSA Klorpirifos ve Klorpirifos-metil unsuru için mümkün genotoksik ve nörolojik tesirler sebebi ile inançlı bir maruz kalma düzeyinin belirlenemeyeceği sonucuna varmıştı. Bu, rastgele bir bulgunun potansiyel sıhhat riski taşıdığı manasına gelir. Ülkemizde de 30.09.2021 tarihinde resmi yazıyla Fenbutatin Oxide’in, 31.12.21’de ise Klorpirifos Metil’in kullanımı sonlandırılmıştı. Buna karşın ihraç edilen eserlerde bu hususların bulunması yasaklı olan pestisitlerin de hâlâ sofralarımıza girebildiğini gösteriyor.
Tarım zehirlerindeki artış rekor seviyede
2021 yılına ilişkin ACN raporu tarım zehiri kullanımının yüksek oranda arttığına dair çarpıcı datalar içeriyor. Rapora nazaran 2021 yılında en çok bildirilen besin güvenliği riski pestisitler oldu ve tarihte birinci kez pestisitler 1231 bildirimle en üst düzeye ulaştı. Bu sayı 2020 ile karşılaştırıldığında %61 daha fazla. 2019 yılının ise 4 katı.
2021 yılında en çok rapor edilen besinler, Türkiye menşeli eserlerden kaynaklanıyor. AB üyesi olmayan ülkeler ortasında Türkiye 405’i pestisit olmak üzere toplamda 613 bildirimle birinci sırada. Bunu 272’si pestisit kaynaklı olarak toplam 383 bildirimle Hindistan takip ediyor. Üçüncü sırada risk bildiriminin çoğunluğu besin ile temas eden materyallerden kaynaklanan 331 bildirimle Çin yer alıyor. AB üyesi ülkeler ortasında ise Polonya 381 bildirim ile birinci, Fransa 256 bildirim ile ikinci, Almanya 210 bildirim ile üçüncü sırada.
Dış pazarda prestij kaybı sürüyor
Rekor düzeylerle tarım zehiri bildirimlerinde birinci sırada gelen Türkiye’nin ziraî üretim potansiyeli yüksek olmasına karşın ticari prestiji ziyan görüyor.
2021 yılına ilişkin raporda, tehlike ve eser kategorisine nazaran yapılan değerlendirmede en çok bildirim yapılan 10 bahis başlığının 3’ünde Türkiye’nin ismi geçiyor. Sebebi 359 parti meyve ve sebzede pestisit, 57 parti meyve ve sebzede aflatoksin ve 39 parti tohum, kabuklu yemiş ve türevi eserlerde aflatoksin tespit edilmiş olması.
Menşei Türkiye olarak bildirilen eserlerden bilhassa limon, portakal, mandalina ve greyfurt üzere narenciyelerdeki uygunsuzluklar sebebiyle 2020’de 191 olan RASFF bildirimlerinin sayısı (etilen oksit dikkate alınmadan) 2021’de 361’e çıktı. Bu nedenle Ekim 2021’de Türkiye’den AB’ye giden greyfurt hariç ilgili eserler için hudutta denetimler %20 oranında artırıldı.
Avrupa Komitesi limitlerin üzerinde tarım zehiri bildirimi yaptığı ülkelere tertipli olarak resmi mektuplar göndererek ülke yetkililerini ziraî besin zinciri boyunca hileli yahut aldatıcı uygulamaların önlenmesi, denetimin garanti altına alınması emeliyle soruşturma yapmaya ve alınan önlemler hakkında bilgi vermeye davet ediyor. Ayrıyeten, bildirilen şirketlerden AB’ye ihraç edilmiş olan ve emsal uygunsuzluklar gösterebilecek misal eserlerin izini sürmeye çağırıyor. Lakin 2021 yılı raporuna nazaran Türkiye’nin gönderilen resmi mektuplara ait karşılık oranı %38 ile hudutlu kalmış ve davetlerin büyük kısmına yanıt verilmemiş.
İç pazarda telaş hakim
Tarım ve Orman Bakanlığı pestisit kalıntıları konusunda iç pazarda kontroller yapıyor. Lakin kontrol sonuçlarının taklit ve tağşiş yapıldığı katılaşan besinlerde olduğu üzere şeffaflıkla paylaşılmaması, ihraç edilen eserlerde pestisit kaynaklı bildirimlerin artması ve kullanımı sonlandırılan pestisitlere dair bildirimlerin bulunması iç pazara sunulan eserlerde daha fazla pestisit bulunabileceğine dair tüketicilerde tasa yaratıyor.
Bakanlık yetkilileri tarafından Besin Güvenliği Bilgi Sistemi’ne (GGBS) ülke genelindeki tüm besin ve yem işletmeleri, bu işletmelere yönelik kontroller, alınan numuneler, numunelerin tahlil sonuçları, işletmelere uygulanan idari cezalar, yaptırımlar, ithalat ve ihracat kayıtları üzere bilgiler giriliyor. Lakin bu bilgiler halkın erişimine açık değil. Avrupa’da olduğu üzere ülkemizde de GGBS bilgilerinin halkın erişimine açılmasını talep eden Zehirsiz Sofralar Platformu son periyotta rekor düzeye ulaşan kalıntılı eserlere ait halkın kaygılarının giderilmesi gerektiğini vurguluyor.
“Tarım zehirlerine mahkûm değiliz”
Zehirsiz Sofralar Platformu çatısı altında faaliyet gösteren Pestisit Hareket Ağı’nın tüm canlılara ziyan veren pestisitlerin yasaklanması ve tabiat dostu metotlar ile bunları kullanan üreticilerin desteklenmesi için başlattığı Zehirsiz Kampanya’ya (Change.org/ZehirsizSofralar) bugüne kadar 180 bine yakın kişi imza takviyesi verdi. Kampanya sayesinde pestisitlerin ziyanları konusunda kamuoyunda farkındalık yaratıldı.
Tarım ve Orman Bakanlığı AB geçiş sürecinde 200’ün üzerinde, kampanya periyodunda ise 27 pestisit etkin hususunun kullanımını yasakladı. Fakat kampanya talepleri ortasında yer alan Dünya Sıhhat Örgütü’nün “son derece tehlikeli”, “yüksek düzeyde tehlikeli” ve “muhtemel kanserojen” olarak belirlediği 13 faal husustan 9’u hâlâ yasaklanmadı. Buğday Derneği Besin Yüksek Mühendisi Merve Atınç, ülkemiz tarımında hâlâ kullanılan 9 pestisit faal husus ile birlikte, başta bebeklerin ve çocukların hormon sistemine ziyan veren, havayı, suyu ve toprağı kirleten pestisitlerin acilen yasaklanması için tüm vatandaşları besininin sorumluluğunu alarak kampanyaya takviye olmaya çağırıyor.
Tarım ve Orman Bakanlığı’ndan, Pestisit Aksiyon Ağı tarafından hazırlanan “Zehirsiz Sofralar İçin Yol Haritası”nı dikkate almasını talep ettiklerini belirten Atınç, “Tarım zehirlerine mahkûm değiliz. Dünyada ve Türkiye’de pek çok çiftçi zehirsiz besin üretiyor. Sağlıklı bir gelecek için daha fazla ekolojik ve ekonomik kayba ve hastalığa sebep olmadan bir stratejik hareket planı geliştirmeli, yanlışsız siyasetler izlenmeli ve böylelikle pestisitlere dayanan konvansiyonel tarım sisteminin yerini agroekolojik, organik ve onarıcı tarıma bırakması sağlanmalı.” diyor.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı